Viễn cảnh nghỉ hưu ở tuổi 40, tự do theo đuổi đam mê mà không bị gánh nặng tiền bạc níu chân, phải chăng là giấc mơ của bạn? Nếu câu trả lời là có, hẳn bạn đã nghe về FIRE (Financial Independence, Retire Early) – phong trào « Độc lập tài chính, Nghỉ hưu sớm » đang khuấy động các cộng đồng trực tuyến và truyền cảm hứng cho một thế hệ khao khát thoát khỏi guồng quay công việc truyền thống.
Trào lưu FIRE bắt nguồn từ cuốn sách “Your Money or Your Life” (tạm dịch: Tiền của bạn hay Cuộc sống của bạn) của tác giả Vicki Robin xuất bản năm 1992, và gần đây được hệ thống hóa thông qua cuốn sách “Early Retirement Extreme” (tạm dịch: Nghỉ hưu siêu sớm) của Jacob Lund Fisker. Về cơ bản, những người theo đuổi FIRE tập trung vào việc tiết kiệm và đầu tư một cách quyết liệt, đôi khi lên tới 50-75% thu nhập, với mục tiêu tối thượng là tích lũy một khối tài sản đủ lớn để “về hưu” sớm hơn hàng chục năm.
Công thức phổ biến nhất trong cộng đồng này là “quy tắc 4%.” Theo đó, bạn cần xây dựng một danh mục đầu tư có giá trị gấp 25 lần chi phí sinh hoạt hàng năm. Khi đạt được con số này, về lý thuyết, bạn có thể rút 4% mỗi năm để chi tiêu mà không lo tài sản bị cạn kiệt. Ví dụ, nếu chi phí hàng năm của bạn là 200 triệu đồng, bạn sẽ cần một khoản tiết kiệm là 5 tỷ đồng.
Rào cản vô hình mang tên bất bình đẳng
Kế hoạch nghe có vẻ hoàn hảo trên lý thuyết, nhưng một câu hỏi quan trọng vẫn còn bỏ ngỏ: Liệu con đường này có thực sự rộng mở cho tất cả? Đằng sau những câu chuyện thành công đầy cảm hứng, một thực tế phũ phàng dần hiện rõ: FIRE dường như là một giấc mơ dễ dàng chạm tới hơn đối với những người có đặc quyền.
Một trong những vấn đề cơ bản nhất nằm ở sự khác biệt giữa thu nhập cá nhân và tài sản gia đình. Hãy hình dung hai người có cùng mức lương hàng tháng. Về lý thuyết, họ có cùng khả năng tiết kiệm. Nhưng trên thực tế, hoàn cảnh tài chính của họ có thể khác nhau một trời một vực chỉ vì nền tảng xuất thân. Người may mắn sinh ra trong gia đình có tài sản tích lũy qua nhiều thế hệ rõ ràng có một lợi thế khổng lồ. Họ có thể sống trong một ngôi nhà được thừa kế mà không cần trả tiền thuê, không phải gánh khoản vay thế chấp, hoặc nhận được sự hỗ trợ tài chính đều đặn.
Ngược lại, những người đến từ hoàn cảnh kém thuận lợi hơn, dù có cùng mức lương hay thậm chí cao hơn, thường không thể có được lối sống tương tự. Bắt đầu từ con số không, gánh nặng trách nhiệm với gia đình, các khoản vay, hay đơn giản là không có sự hỗ trợ nào để dựa vào khiến việc tiết kiệm một khoản tiền lớn trở thành một thách thức gần như không thể vượt qua.
Nhà hoạch định tài chính Rachael Burns từng định nghĩa độc lập tài chính “về cơ bản là có sự linh hoạt về tài chính để có được sự linh hoạt tối đa trong cuộc sống.” Nhưng sự linh hoạt đó dường như khó có thể đạt được nếu điểm xuất phát của bạn vốn đã ở phía sau.
Giấc mơ và thực tế: Cái giá của tự do
Những người chỉ trích cho rằng việc theo đuổi FIRE một cách cực đoan có thể bào mòn chất lượng sống ở hiện tại. Lối sống khắc khổ, cắt giảm mọi chi tiêu có thể gây căng thẳng cho các mối quan hệ và khiến con người bị ám ảnh bởi những con số. Hơn nữa, việc « nghỉ hưu » không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với hạnh phúc. Với nhiều người, công việc không chỉ là nguồn thu nhập, mà còn mang lại ý nghĩa, sự kết nối xã hội và cảm giác được cống hiến.
Thực tế, không ít người theo trào lưu FIRE đã phải đối mặt với lo âu và kiệt sức. Tác giả Julien và Kiersten Saunders của blog rich & REGULAR chỉ ra rằng, phong trào FIRE thực chất là « phản ứng cảm xúc trước một hệ thống không công bằng« . Nó thể hiện khát vọng mãnh liệt được tự quyết định cuộc đời, thay vì đi theo lối mòn làm việc đến già và phó mặc cho một hệ thống an sinh xã hội đang dần quá tải.
Dù vậy, không thể phủ nhận rằng khát vọng của trào lưu FIRE dễ dàng đạt được hơn nhiều đối với những người đã có sẵn nền tảng tài chính gia đình vững chắc. Vốn gia đình và xã hội, những yếu tố thường vô hình trong các câu chuyện trực tuyến, đóng một vai trò quyết định trong việc ai có thể thực sự đầu tư một cách nhất quán và chấp nhận rủi ro có tính toán mà không ảnh hưởng đến sự ổn định hàng ngày.
Sau cùng, FIRE đã mở ra một cuộc đối thoại cần thiết về cách chúng ta nhìn nhận công việc, tiền bạc và mục tiêu cuộc sống. Nó khuyến khích tinh thần tự chủ tài chính và định hình tương lai theo ý muốn. Tuy nhiên, coi đây là một giải pháp toàn năng chính là bỏ qua những rào cản mang tính hệ thống. Con đường đến tự do tài chính không phải lúc nào cũng bằng phẳng. Thành công thực sự không nằm ở số người nghỉ hưu sớm, mà ở việc xây dựng một xã hội công bằng hơn, nơi mọi người đều có cơ hội chạm đến sự an toàn tài chính cơ bản. Đó mới chính là mục tiêu đáng để chúng ta cùng theo đuổi.
